Người giữ hồn cồng chiêng ở Yang Mao

Buổi chiều Yang Mao tháng mười, gió từ dãy Chư Yang Sin thổi về mang theo mùi đất ẩm và tiếng suối róc rách tận đâu đó trong rừng.

Người giữ hồn cồng chiêng giữa núi rừng Yang Mao

Ánh nắng vàng cuối ngày đổ xuống mái nhà rông, nơi mấy đứa nhỏ đang nô đùa quanh chiếc cồng chiêng cũ. Cái cồng đã loang đồng, mép xước lấm lem, nhưng khi tiếng dùi gõ khẽ vang lên, âm thanh vẫn ngân dài – trầm, dày và ấm như giọng người kể chuyện cổ.

Người ngồi bên góc sàn, rít nhẹ điếu thuốc rê, là già Y Hoăn, người mà dân làng gọi bằng cái tên thân thương: người giữ hồn cồng chiêng Yang Mao.

Già đã hơn bảy mươi. Lưng còng, da nhăn, tóc bạc như mây sớm, nhưng mỗi khi cầm dùi, già lại như sống dậy tuổi hai mươi. Mắt sáng, tay vững, nhịp chiêng gõ xuống sàn gỗ nghe chắc nịch. Tiếng chiêng của già không ồn ào, mà có gì đó như hơi thở của núi, của đất – nghe một lần là nhớ mãi.

Hồi còn trai trẻ

Già kể, hồi ấy, làng Y Boh vẫn chưa có đường xe chạy. Mỗi khi mùa lễ hội về, cả buôn lại tụ tập quanh bếp lửa, trai gái quấn váy thổ cẩm, rượu cần thơm nức. Cồng chiêng vang lên suốt đêm. Già Hoăn khi đó mới ngoài đôi mươi, là người đánh chiêng giỏi nhất làng.

“Mình không học bằng mắt đâu, mình học bằng tim đó con à,” – già cười hiền, mắt nhìn về dãy núi phía xa.

Già học cồng chiêng từ cha. Mỗi mùa rẫy xong, cha mang chiêng ra gõ, con trai đứng cạnh nghe. Cứ nghe mãi, rồi tay tự tìm nhịp. Mỗi bài chiêng là một câu chuyện: bài mừng lúa mới, bài tiễn người về rừng, bài gọi hồn trâu, bài đón khách quý… Không chỉ là nhạc cụ – chiêng là tiếng nói, là linh hồn của cả buôn làng.

Già nói: “Không có cồng chiêng, buôn như không có tiếng nói. Người Tây Nguyên mất chiêng là mất mình.”

Ngày cồng chiêng im tiếng

Rồi thời gian trôi. Đường mở, xe về, điện sáng khắp làng. Trẻ con thích nghe nhạc điện thoại, thích chơi mạng. Cồng chiêng treo lặng lẽ trên vách, bụi phủ dày.
Già Hoăn lặng người nhìn, không trách, chỉ buồn.

“Cồng chiêng mà nằm im lâu quá, nó cũng buồn, cũng quên tiếng mình,” – già nói, giọng nhỏ như gió.

Có năm, lễ mừng lúa mới, không ai nhớ đánh chiêng nữa. Người thì đi làm công ty, người đi thành phố. Già lụi cụi một mình mang chiêng ra giữa sân rông, gõ từng nhịp. Tiếng chiêng lạc lõng giữa khoảng trời rộng, vang rồi tắt.

Bà con đi ngang, có người nhìn già cười cười:

“Giờ ai còn nghe chiêng nữa, già ơi.”

Già chỉ mỉm cười. Mỗi tối, già lại đánh vài nhịp cho chiêng nhớ hơi người. “Để nó khỏi quên, như mình khỏi quên,” – già nói.

Đám trẻ và buổi học đầu tiên

Một hôm, có nhóm thanh niên trong làng – tụi nhỏ con cháu già – thấy vậy kéo đến hỏi:

“Già ơi, già dạy tụi cháu đánh chiêng được không?”

Già cười, mắt sáng như đốm than trong bếp.

“Được chớ! Cồng chiêng là của làng, không phải của già đâu.”

Từ đó, mỗi chiều sau khi đi rẫy về, dưới nhà rông Yang Mao lại vang tiếng chiêng. Lúc đầu chập cheng, sai nhịp, nhưng già kiên nhẫn. Già không giảng nhiều, chỉ làm mẫu, rồi để tụi nhỏ nghe, cảm, và đánh lại bằng tim mình.

Tiếng chiêng cứ thế dần tròn, dần vang.

Đêm đầu tiên làng nghe lại tiếng chiêng hòa đều, cả buôn kéo ra. Mấy bà già rưng rưng. Trẻ nhỏ nhảy múa quanh đống lửa. Già Hoăn ngồi một góc, mắt nhìn ngọn lửa nhảy múa, miệng cười không nói. Trong ánh sáng chập chờn, khuôn mặt già sáng lên như ánh trăng non.

Từ Yang Mao đến xa hơn

Một năm sau, xã tổ chức lễ hội văn hóa các dân tộc. Tụi nhỏ của già được mời đi diễn. Mấy đứa sợ, già bảo:

“Chiêng không phải để khoe, mà để kể chuyện của mình. Cứ kể bằng lòng mình đi.”

Buổi diễn hôm ấy, tiếng chiêng của nhóm trẻ Yang Mao vang lên đầu tiên. Không ồn ào, không to, nhưng trầm ấm. Cả hội trường im phăng phắc. Có người rưng rưng nước mắt.

Từ hôm đó, người ta lại nhắc tới Yang Mao – ngôi làng “còn giữ tiếng chiêng.”

Cán bộ văn hóa huyện tìm đến, xin già cho ghi hình, đưa lên truyền hình tỉnh. Già chỉ cười, bảo:

“Tui không muốn lên tivi đâu, tui muốn tiếng chiêng còn ở lại trong tim tụi nhỏ thôi.”

Mùa sau – hy vọng

Giờ đây, mỗi khi nắng cuối ngày nhuộm vàng mái rông, tiếng chiêng lại vang lên. Tụi nhỏ thay nhau đánh, đứa cười, đứa nhăn mặt vì sai nhịp. Già Hoăn ngồi bên, gật gù, châm điếu thuốc, ánh mắt hiền và đầy tự hào.

Già biết mình không sống mãi, nhưng tiếng chiêng sẽ còn.

“Mai này già về với đất, tụi nó sẽ đánh chiêng tiễn già. Mình nghe được tiếng đó ở đâu đó trên trời, chắc mình cũng mỉm cười,” – già nói, giọng khàn khàn nhưng ấm.

Ở cuối con đường làng, mấy em nhỏ đang tập múa xoang. Xa xa, tiếng chó sủa, tiếng gà gọi ổ, mùi cơm chiều lan trong gió. Cả Yang Mao chìm trong bản hòa tấu giản dị của đời sống.

Tôi ngồi bên già, nghe tiếng chiêng ngân dài. Trong âm thanh ấy, có quá khứ, hiện tại, và tương lai – nối liền bằng những nhịp trầm ấm như trái tim người Tây Nguyên.

🌞 Lời kết – Niềm tin trong tiếng chiêng

Cồng chiêng Yang Mao không chỉ là nhạc cụ. Nó là ký ức, là lời nhắc rằng văn hóa chỉ sống khi con người còn muốn giữ.

Già Y Hoăn không phải người nổi tiếng. Già chỉ là một hạt cát nhỏ trong biển người Tây Nguyên. Nhưng chính những hạt cát ấy giữ cho vùng đất này còn rực rỡ.

Ngày nào còn người nghe, ngày đó chiêng vẫn sống.
Ngày nào còn người kể, Tây Nguyên vẫn còn hồn.

“Cồng chiêng như tim đất. Mình đánh lên, đất sẽ đáp lại.” – Già Y Hoăn, Yang Mao, Krông Bông.